Trong
nhiều bài kinh khác nhau, chúng ta có thể rút ra nhiều lời dạy của đức Phật về
vai trò của các thành viên trong gia đình. Vai trò này có mối tương tác lẫn
nhau, tác động qua lại lẫn nhau mà nếu chúng được
thực hiện tốt thì gia đình sẽ có an lạc và hạnh phúc, xã hội sẽ được yên bình
và phát triển.
I- MỐI QUAN HỆ GIỮA CHA MẸ VÀ
CON CÁI.
a. Đạo làm con.
Trong kinh Tăng Bộ Chi,
cha mẹ được sánh với Phạm Thiên, đôi khi còn được sánh ngang với đức Phật. Cha
mẹ là món quà quý giá nhất, lớn nhất của đời người. Kẻ trí phải phụng dưỡng cha
mẹ, lễ bái cha mẹ, chăm sóc và cung cấp thức ăn, nước uống, quần áo, giường nệm,
xoa bóp thân thể khi cha mẹ ốm đau .v..v. Người con chí hiếu không những luôn
được bậc thánh khen ngợi và hộ trì mà còn sanh thiên trong kiếp sau.
Đức Phật dạy về bổn phận
và trách nhiệm của một con hiếu thảo đối với cha mẹ như sau:
1- Phụng dưỡng, bảo vệ và
cung cấp những thứ mà cha mẹ cần.
2- Làm gia tăng tài sản của
cha mẹ.
3- Giữ gìn thanh danh gia
đình.
4- Rèn luyện nhân cách để
xứng đáng là kẻ thừa tự của cha mẹ.
5- Làm việc công đức để hồi
hướng cho cha mẹ khi họ qua đời.
b. Bổn phận và trách nhiệm của bậc làm
cha, làm mẹ.
Trước hết, cha mẹ là người
có trách nhiệm giúp con mình hòa nhập với xã hội, dạy cho chúng phân biệt điều
hay lẽ phải trong cuộc sống, cho chúng ăn học, cưới vợ gã chồng khi con cái đến
tuổi trưởng thành, trao quyền quản lý tài sản tùy theo khả năng của chúng.
Nhưng bổn phận này sẽ có
tác dụng tích cực khi con cái trưởng thành. Những gì cha mẹ cung cấp cho mình,
chúng sẽ làm y như thế với cha mẹ. Người con sẽ chăm sóc và phụng dưỡng cha mẹ
khi tuổi già, bệnh tật .v..v. Như thế, nhà nước sẽ không cần lập các viện dưỡng
lão để chăm sóc các cụ già.
Khi thực hiện tốt bổn phận
và trách nhiệm này của mỗi bên, thì cha mẹ và con cái sẽ giảm thiểu sự xung đột
giữa họ. Nếu chúng ta kính trọng cha mẹ thì vợ và con cái sẽ kính trọng cha mẹ
và ông bà. Và điều này chính là thành trì vững chắc để bảo vệ gia đình hạnh
phúc. Sự kính trọng như thế không diễn ra một chiều mà phải có sự tương kính lẫn
nhau.
II- MỐI QUAN HỆ GIỮA VỢ CHỒNG.
a. Là người vợ:
Trong một gia đình, bổn phận
và trách nhiệm của vợ và chồng được xây dựng trên sự kính trọng lẫn nhau.
Kinh Tăng Chi Bộ có đề cập
đến tám bổn phận và trách nhiệm mà một nữ cư sĩ Phật giáo nên trau dồi để làm
tròn bổn phận cao quý là làm mẹ và làm vợ của mình trong một gia đình:
1- Sắp xếp các việc trong
gia đình một cách hiệu quả.
2- Quan tâm đến người làm
công, người ở.
3- Cố gắng làm vui lòng chồng.
4- Khéo bảo quản tài sản
mà chồng kiếm được.
5- Có niềm tin vào tôn
giáo.
6- Giữ gìn tiết hạnh.
7- Tốt bụng.
8- Rộng lượng.
Người vợ phải xem cha mẹ
chồng như là cha mẹ của mình. Rộng lượng và yêu quý bạn bè và họ hàng của chồng,
đối xử với họ hết mực kính trọng và thân ái.
Một lần nọ, đức Phật chỉ dạy
cách làm dâu cho một nhóm thiếu nữ sắp kết hôn như sau: Người vợ trẻ phải dậy sớm,
siêng năng làm việc, sắp xếp công việc nhà chu toàn, nói năng hoà nhã, tôn trọng
và quý kính những người mà chồng mình kính trọng, phải giỏi việc nữ công gia
chánh.
Hay như trong Kinh Tương
Ưng Bộ, đức Phật có đưa ra 7 loại người vợ để giáo hóa một cô vợ kiêu ngạo, ỷ
mình có sắc đẹp và dòng dõi xuất thân của mình nên khinh thường chồng và cha mẹ
chồng: vợ như kẻ sát nhân, như người chị, như người thầy, như người mẹ, như kẻ
cướp, như người bạn và như người đày tớ. Sau khi giải thích tỉ mỉ các hạng người
như thế, đức Phật hỏi cô ta chọn cách làm vợ nào?. Vì đã bị chinh phục bởi trí
tuệ của Ngài nên cô ta không còn cống cao ngã mạn, nên đã xem mình như là đầy tớ
của chồng. Tuy nhiên, đức Phật không khuyến khích vai trò này, và Ngài dạy rằng,
người vợ chính là người bạn thân thiết nhất của chồng.
b. Là người chồng:
Người chồng luôn chung thủy
với vợ, không nên đi tìm phụ nữ khác, điều đó sẽ khiến cho gia đình đổ vỡ. Vợ
chồng nên xây dựng gia đình trên nền tảng yêu thương, tin tưởng và kính trọng lẫn
nhau. Chính điều đó là động cơ thúc đẩy người chồng giao phó tài sản gia đình
cho vợ quản lý. Do đó, người vợ được giao phó một vị trí hết sức quan trọng
trong gia đình.
Người chồng có phận sự mua
sắm quần áo, trang sức cho vợ mình. Điều đó làm đẹp lòng phụ nữ, đặc biệt là được
chồng mình mua tặng. Đó cũng là một cách tỏ lòng yêu quý vợ. Một cuộc sống như
thế tràn đầy tình thương, cảm xúc và chân thành.
Nếu gia đình có người làm
thuê hay đầy tớ thì mối quan hệ chủ-tớ cũng góp phần quan trọng trong việc phát
huy hạnh phúc gia đình. Vì lý do đó, đức Phật đã dạy về bổn phận và trách nhiệm
của mỗi bên trong mối quan hệ này. Người chủ nên phân loại công việc để giao
cho người làm công tùy theo sức lực của mình, như không thể giao công việc nặng
nhọc cho người đầy tớ già. Chủ nhà phải cung cấp thực phẩm, cùng loại với những
thứ mà chủ nhà và gia đình ăn. Người làm thuê phải được trả lương xứng đáng với
công việc của họ. Bất kỳ sự bóc lột sức lao động của người làm thuê đều dẫn tới
kết quả tai họa cho gia đình người chủ. Khi người làm công bệnh, họ nên được
nghỉ ngơi, được cung cấp thuốc men. Và cuối cùng nên tạo điều kiện để họ được
nghỉ ngơi và giải trí.
Anthapiṇḍika, một thương
nhân Phật tử nổi tiếng thời đức Phật đã đối xử với nô bộc của mình hết mực
thương yêu và quan tâm lo lắng. Một lần nọ, khi đang tham dự khóa tu thì ông
nghe tin nô bộc của mình bị bệnh. Sau đó ông liền tới thăm và hỏi han bệnh
tình: “Này con trai, cảm thấy trong người thế nào”. Sau đó, tự tay ông lấy thuốc
và đưa cho anh ta uống. Đó chính là tấm gương mà người chủ nên thể hiện với người
làm công cho mình. Còn trong gia đình, nên xem những người làm công, đầy tớ như
một bộ phận quan trọng của gia đình, xem họ như ‘người con’ của gia đình.
Ngược lại, người làm thuê
hay đầy tớ phải cần cù siêng năng làm những việc mà chủ nhà giao phó, chấp hành
kỷ luật và kính trọng chủ nhà và các thành viên của gia đình chủ nhà. Người làm
công nên thực hiện những gì chủ nhà đề nghị, không nên trái lệnh. Không nên học
tánh lừa lọc hay gian lận, không nên nói xấu hay chỉ trích chủ nhân.
Một gia đình có hạnh phúc
hay không, một gia đình có đóng góp cho xã hội những nhân tố tích cực hay không
tuỳ thuộc vào mỗi thành viên trong một gia đình có làm tròn bổn phận và trách
nhiệm, mà đức Phật đã chỉ dạy, ngay chính trong gia đình của mình.
Creations
