Trong kinh điển của đạo Phật
không thiếu hình ảnh hài hước, sống động của loài khỉ. Bộ Jataka, truyện tiền
thân Đức Phật, kể về câu chuyện Đức Phật đã làm một con khỉ chúa và đem thân
mình nối với sợi dây treo thành một chiếc cầu dây để cứu cả đàn thoát chết…
Trong bộ tiểu thuyết nổi tiếng của
Trung Hoa, Tề Thiên Đại Thánh, đã được Ngô Thừa Ân phỏng tác theo bộ Đại Đường Tây
vực ký của Tam Tạng (Pháp sư Trần Huyền Trang), tác giả đã diễn tả hình ảnh của
một con khỉ hết sức tài hoa, biểu hiện cá tính một cách sống động. Nhưng con khỉ
này là một hình ảnh triết lý, biểu trưng cho một dòng tâm thức luôn hoạt động
liên tục không bao giờ biết dừng nghỉ.
Đối với người Việt Nam, sự hài
hước của khỉ được mọi người hình thành nên câu ca dao truyền miệng một cách
quen thuộc của giới bình dân:
“Tuổi Thân con khỉ lao
chao
Nhảy qua nhảy lại té ào
xuống mương”.
Đó là hình ảnh con khỉ được dân
gian hóa bằng những câu ca dao vui đùa hóm hỉnh. Đặc biệt con khỉ trong dân
gian còn được thể hiện qua một sản phẩm trưng bày, đó là hình ảnh ba con khỉ. Mỗi
con thể hiện một phong cách: con thì bịt tai, con bịt mắt và con thì bịt miệng.
Đó là một hình ảnh gợi cảm vừa mang tính giáo dục vừa mang tính triết lý sống
trong cuộc đời.
Người xưa có bài thơ rằng:
“Ăn ở sao cho trải sự đời
Vừa lòng cũng khó
há rằng chơi
Nghe như chọc ruột
tai làm điếc
Giận dẫu căm gan miệng
mỉm cười”.
Đây là kinh nghiệm mà người xưa
đã chắt góp nên bài học cho hậu thế. Dẫu không phải là một giải pháp tốt nhất,
nhưng ít ra nó cũng giúp mọi người tập cho mình thói quen nhẫn nhịn để giữ
được thái độ hòa khí trong giao tiếp chuyện trò hoặc quan hệ công việc với người
khác. Khi giận, chúng ta tuôn lời ra cho hả dạ hay nghe một câu nói trái tai liền
gây mất hòa khí thì chẳng còn tình nghĩa.
Vì vậy, hình ảnh con khỉ bịt
tai, không có nghĩa là không nghe gì cả, nhưng nó cảnh báo rằng, chuyện đời chẳng
phải dễ nghe. Mọi người ai cũng muốn nói điều gì cho mình có lợi và hay dùng lời
tọc mạch để đâm thọc người này, bêu xấu người kia, luôn nhìn sự sai quấy ở khắp
mọi người. Cho nên bịt tai là không nghe những chuyện thị phi làm bận lòng
mình, lại không khéo gây phiền hà đến người khác.
Con khỉ thứ hai bịt mắt. Bịt mắt
là để đừng nhìn đời bằng con mắt thiển cận hay thành kiến. Khi thành kiến với
ai thì chúng ta không thể nhìn đúng được sự thật về người đó, dẫn đến đánh giá
sai vấn đề. Vì quá nhạy cảm với công việc của người khác mà mình không hài
lòng, chúng ta vội chen miệng vào gây thêm phiền phức. Người đời từng nói “việc
chưa xong chưa vội kết luận”. Cho nên đừng vội vã khi thấy một điều gì đó
mà mình chưa xem xét kỹ càng, rồi lại tham gia tranh luận hơn thiệt là không
đúng.
Hình ảnh con khỉ thứ ba bịt miệng.
Miệng là một cơ quan vô cùng quan trọng trong việc giao tế và thông tin. Nhờ có
cái miệng mà chúng ta trao đổi hiểu biết cũng như mọi nhu cầu khác trong cuộc sống
đời thường. Nhưng miệng cũng gây không ít phiền toái. Cổ ngôn nói rằng: “Họa
tùng khẩu xuất, bệnh tùng khẩu nhập”. Như vậy, chẳng lẽ chúng ta không nói và một
nhu cầu tất yếu là ăn mà cũng không ăn? Nhưng những lời răn ấy cần cho chúng ta
suy nghĩ, để mỗi khi nói điều gì tránh không đem họa đến cho mình và người, ăn
những món nào không gây ảnh hưởng đến sức khỏe, bệnh tật.
Cho nên người đời hay nhắc nhở
nhau: “Người ít nói không phải là người nói ít mà đừng nên nói những gì vô
ích”.
Tóm lại, khỉ là một loài động vật
quen thuộc và cũng rất dễ gây thiện cảm với mọi người. Loài khỉ cũng đã từng
đem lại cho chúng ta nụ cười sảng khoái. Biểu tượng của ba con khỉ là một bài học
lớn để có một năm mới bình yên, chẳng những một năm mà cả một đời người, sống
an lạc tự tại giữa lòng xã hội vốn đa dạng và phức tạp này.
Đối với người học Phật, ba con
khỉ đó lại là một phương pháp tu tập viên thông cho hành giả muốn thâm nhập vào
Phật trí. Tất cả chúng ta sẽ tận hưởng một năm mới, năm Bính Thân an vui hạnh
phúc và đầy hứa hẹn.
Bảo Lâm (Tổng hợp)