Stroke tiếng Việt gọi là Đột Quỵ hoặcTai Biến Mạch Máu Não, còn
Heart Attack là Cơn Đau Tim. Hai bệnh có một số điểm giống và khác nhau đôi khi
cũng khó mà phân biệt.
- Cả hai đều gây ra do sự gián đoạn cung cấp máu cho mỗi bộ phận là
não và tim
- Cả hai đều cần được cấp cứu tức thì vì hậu quả của bệnh tùy thuộc
vào điều trị sớm hay muộn.
- Triệu chứng của hai bệnh đều khác nhau.
Nhận diện và nhớ được sự khác biệt về dấu hiệu báo động sự xuất hiện
giữa hai bệnh đôi khi cũng gây bối rối cho nhiều người. Xin cùng tìm hiểu về
hai bệnh này.
Trước hết, xin nhấn mạnh là các tế bào trong cơ thể hoạt động được
đều nhờ chất dinh dưỡng và dưỡng khí do dòng máu cung cấp. Gián đoạn sự cung cấp
này sẽ đưa tới rối loạn chức năng cho bộ phận đó rồi cho toàn cơ thể.
Não bộ và tim là hai bộ phận chủ chốt của cơ thể và rất nhậy cảm với
sự thiếu cung cấp nguồn nhiên liệu để hoạt động, dù sự gián đoạn chỉ trong vài
phút đồng hồ.
Stroke là gì?
Stroke là một cơn yếu ớt bất chợt ở một phía của cơ thể gây ra do sự
gián đoạn lưu hành máu tới một phần nào đó của não.
Ngưng cung cấp máu có thể là do ở trên não có một cục máu làm tắc
nghẽn ( 85%) hoặc do một mạch máu bị đứt rách.
Không có máu, tế bào não chết liền nếu không được cấp cứu.
Mỗi phút không điều trị đưa tới hủy hoại cho 1.9 triệu tế bào não,
7.5 miles sợi thần kinh và 14 tỷ điểm giao liên kết hợp thần kinh.
Báo cáo y học của American Heart diễn tả sự tổn thương tế bào não
khi không được điều trị với sự hóa già của cơ quan này như sau:
Cứ một giây không điều trị não già đi gần 8 giờ, mỗi phút không điều
trị, não già gần 3 tuần lễ, chậm điều trị 1 giờ, não già đi 3.6 năm và nếu
không chữa, não già đi 36 năm. Mà não đã hóa già hết hoạt động thì hậu quả tai
hại sẽ vô lường, vĩnh viễn.
Coi vậy thì cấp cứu điều trị Stroke quan hệ như thế nào.
Cho tới nay, đột quỵ được coi là đệ tam sát thủ đối với con người,
sau bệnh tim và ung thư và là đệ nhất nguyên nhân gây ra tàn phế cơ thể, đệ nhị
hung thủ gây tàn phế thần kinh, sau bệnh Alzheimer.
Bên Hoa Kỳ, hàng năm có tới trên dưới 700,000 người bị stroke với gần
200,000 tử vong.
Sống sót thì cứ một trong sáu người cần chăm sóc tại các cơ sở lâu
dài; ba trong bốn người giảm khả năng làm việc.
Kinh hoàng như vậy mà dường như nhiều người vẫn chưa biết rõ về bệnh
cũng như chưa chịu áp dụng các phương thức phòng ngừa để bệnh không đến với
mình.
Những dấu hiệu báo
trước
Dấu hiệu tùy thuộc nguyên nhân gây tai biến, vùng não và số lượng tế
bào bị tổn thương. Ðiểm đặc biệt của dấu hiệu báo động là một số những “Ðột
Nhiên”.
- Ðột nhiên thấy yếu một bên cơ thể như mặt, tay hoặc chân là dấu
hiệu sớm nhất và thông thường nhất; rồi:
- Ðột nhiên thấy tê dại trên mặt, cánh tay hoặc chân ở một nửa thân
người;
- Ðột nhiên thấy bối rối, nói lơ lớ khó khăn hoặc không hiểu người
khác nói gì;
- Ðột nhiên có khó khăn nhìn bằng một hoặc cả hai con mắt;
- Ðột nhiên chóng mặt, đi đứng không vững, mất thăng bằng;
- Ðột nhiên thấy nhức đầu như búa bổ mà không rõ nguyên nhân.
Không phải tất cả các dấu hiệu này đều xẩy ra trong mỗi tai biến.
Nhưng nếu thấy một vài trong những dấu hiệu đó là phải kêu cấp cứu, tới nhà
thương ngay. Ðây là trường hợp khẩn cấp, trễ phút nào nguy hiểm gia tăng với
phút đó.
Y giới đưa ra trắc nghiệm gọi tắt là FAST để sớm phát hiện stroke:
F = Face: yêu cầu họ cười, coi xem một bên mặt có méo, môi xệ.
A =Arm: yêu cầu dơ 2 tay lên cao, coi xem một tay có yếu suội thõng
xuống.
S =Speech: yêu cầu nhắc lại một câu nói, coi xem dọng nói có ngọng
lớ, nhắc lại có đúng.
T=Time có nghĩa thời gian điều trị là quan trọng, cần hành động kêu
911 cấp cứu ngay.
Nếu áp dụng trắc nghiệm này thì đôi khi người thường cũng dễ dàng
thấy stroke đang xuất hiện.
Ngoài ra, tùy theo não trái hoặc phải bị tổn thương mà triệu chứng
khác nhau đôi chút.
A - Ðột quỵ ở não trái hay phải đều đưa tới suy yếu hoặc tê liệt của
phần cơ thể phía đối diện cộng thêm mắt mở rộng hoặc môi xệ xuống;
B - Ðột quỵ não trái gây ra rối loạn về ngôn ngữ ảnh hưởng tới việc
phát ra và hiểu lời nói kể cả đọc và viết. Lý do là trung tâm kiểm soát ngôn ngữ
thường nằm bên não trái. Nạn nhân cũng có rối loạn về trí nhớ, một chút rối loạn
hành vi, chậm chạp và dè dặt hơn.
C - Tổn thương não phải: Ngoài tê liệt nửa thân phía trái, bệnh
nhân còn bị mất trí nhớ, hành vi hấp tấp, không suy nghĩ, kém nhận xét về không
gian, hay bị xúc động, buồn rầu và chỉ để ý tới sự việc xẩy ra mé phải cơ thể.
Chẳng hạn bệnh nhân không thấy có người tới ở phía trái hoặc bỏ quên thực phẩm
trên phần đĩa bên trái.
Điều trị
Điều trị stroke tùy theo bị máu cục hoặc đứt động mạch.
Máu cục thì thuốc loãng máu như aspirin là ưu tiên rồi tới heparin…
Aspirin cần được dùng trong vòng 3 giờ sau tai biến.
Còn stroke do đứt mạch máu thì cần giải phẫu để sửa chỗ đứt và giảm
áp lực của máu tràn đè lên tế bào não. Aspirin không được dùng vì sẽ làm máu
loãng, chẩy nhiều hơn.
Sau giai đoạn cấp cứu, bệnh nhân được tiếp tục điều trị tại Trung
tâm Phục hồi Chức năng, để lấy lại các chức năng đã mất hoặc suy yếu gây ra do
sự thiếu nuôi dưỡng tế bào não.
Tóm lại, Tai biến Động mạch não là một tai nạn trầm trọng, cần được
cấp cứu tức thì để cứu vãn sự sinh tồn của tế bào thần kinh. Nhiều nhà chuyên
môn coi tai biến này nguy hiểm như Cơn Suy Tim heart attack, và gọi là Brain
Attack.
Tai biến có thể viếng thăm bất cứ ai, không kể tuổi tác, nam nữ, giầu
nghèo.
Heart Attack là gì?
Tim là bộ phận thiết yếu trong việc nuôi dưỡng toàn bộ tế bào trong
cơ thể. Hằng ngày, tim liên tục làm việc suốt 24 giờ để bơm một khối lượng hơn
7000 lít máu. Ðể hoàn thành công việc này, tim cần oxy và chất dinh dưỡng do động
mạch vành (Coronary Artery) cung cấp.
Vì nhiều lý do khác nhau, mặt trong của động mạch vành bị các mảng
chất béo bám vào, làm cho động mạch trở nên cứng và hẹp, máu lưu thông giảm đi.
Một máu cục có thể thành hình và gây tắc nghẽn hoàn toàn sự lưu hành của máu. Tế
bào tim không nhận được chất dinh dưỡng và oxy, sẽ bị hủy hoại Ðó là sự nhồi
máu cơ tim (myocardial infarction). Thời gian thiếu máu càng lâu thì sự hủy hoại
của tế bào tim càng lan rộng và cơn đau tim càng trầm trọng hơn.
Ðôi khi, cơn đau tim cũng xảy ra khi động mạch vành co thắt tạm thời
làm cho lưu lượng máu tới tim giảm đi. Các cơn co thắt tạm thời này có thể gây
ra do căng thẳng tâm thần, tiếp xúc với thời tiết lạnh, khói thuốc lá hoặc khi
sử dụng vài loại thuốc như bạch phiến…
Tại Hoa Kỳ, mỗi năm có khoảng 1,5 triệu người bị Cơn Đau Tim với hậu
quả là gần 500,000 trường hợp tử vong. Hơn một nửa số tử vong này xảy ra 1 giờ
sau cơn đau và trước khi bệnh nhân tới bệnh viện. Ngoài ra đã bị Heart attack
cũng thường đưa tới Stroke.
Cơn đau tim là một trường hợp khẩn cấp, cần được điều trị tức thì.
Mỗi giây phút trì hoãn là giây phút dẫn tới “thập tử nhất sinh” cho người bệnh.
May mắn là cơn đau tim có thể điều trị được và các nguy cơ gây ra
cơn đau tim có thể đối phó, thay đổi để phòng ngừa căn bệnh hiểm nghèo này.
Những dấu hiệu báo
trước Cơn ÐauTim
Có một số dấu hiệu báo trước sự xuất hiện của cơn đau tim:
A - Cảm giác khó chịu, đau đè như có vật nặng ép trên ngực, kéo dài
tới mấy phút rồi mất đi, nhưng có thể tái xuất hiện.
Cơn đau có thể nhè nhẹ vừa phải tới đau không chịu được.
B - Cảm giác đau từ ngực chạy lên vai, cổ hoặc lan ra cánh tay; đầu
ngón tay cảm thấy tê tê..
C - Choáng váng, muốn xỉu, đổ mồ hôi, buồn nôn, khó thở.
D - Lo sợ, nóng nẩy, bồn chồn.
Đ - Da xanh nhợt.
E - Nhịp tim nhanh, không đều.
Nếu cảm thấy một trong những dấu hiệu này thì phải kêu cấp cứu
ngay.
Nên lưu ý là phụ nữ có thể có các dấu hiệu khác hoặc không rõ ràng
như nam giới. Họ có thể cảm thấy đau ở bụng, cho là bị ợ chua với da ẩm ướt hoặc
mệt mỏi bất thường. Mà không ngờ là có thể đang bị heart attack.
Ðiều trị
Ngay khi cảm thấy có dấu hiệu bị cơn đau tim, bệnh nhân cần phải
kêu số điện thoại cấp cứu để được đưa đi khám bệnh và điều trị càng sớm càng tốt.
Ðiều trị sớm có thề ngăn ngừa hoặc giới hạn sự hư hao của tế bào tim và giảm được
tử vong cho người bệnh.
Trên đường chuyên trở bệnh nhân tới bệnh viện, nhân viên cấp cứu đã
có thể bắt đầu sự chữa trị với phương tiện sẵn có trong xe cấp cứu. Họ thường
xuyên liên lạc trực tiếp với bác sĩ tại bệnh viện để thông báo tình trạng người
bệnh và tham khảo ý kiến về cách thức đối phó với cơn đau tim. Họ có thể cho bệnh
nhân thở oxy, dùng thuốc giảm đau tim nitroglycerin, morphine.Họ cũng sử dụng
máy cấp cứu tim khi nhịp tim rối loạn, tạm ngưng..
Tới nhà thương, bệnh nhân được đưa vào phòng cấp cứu tim trang bị đầy
đủ dụng cụ, và dược phẩm. Các bác sĩ sẽ hành động ngay để phục hồi sự lưu hành
máu tới tim, giảm thiểu tổn thương cho các tế bào và liên tục theo dõi tình trạng
bệnh.
Thuốc gây tan cục huyết được dùng trong vòng 1 giờ kể từ khi bắt đầu
có dấu hiệu của cơn đau tim.
Thuốc loại nitrate để giúp động mạch bớt co thắt và giảm cơn đau
trước ngực.
Thuốc chống đông máu đề làm máu loãng, tránh đóng cục trong lòng động
mạch.
Thuốc viên aspirin để ngăn ngừa tiều cầu kết tụ với nhau…
Ngoài ra còn các dược phẩm giúp hạ huyết áp, giảm sức căng của động
mạch, nhờ đó tim làm việc nhẹ nhàng hơn; thuốc điều hòa nhịp tim; thuốc an thần
giảm đau. Bệnh nhân liên tục được hít thở oxy…
Thời gian điều trị tại bệnh việc tùy thuộc tình trạng nặng hay nhẹ
của bệnh, sự đáp ứng với các phương thức chữa trị, thường thường là năm, sáu
ngày nếu không có biến chứng.
Trước khi xuất viện, bệnh nhân được hướng dẫn về cách thức chăm sóc
và dùng thuốc, về chế độ dinh dưỡng, về nếp sống, về sự vận động cơ thể với
chương trình vật lý trị liệu, phục hồi chức năng của tim. Bệnh nhân sẽ hiểu rõ
nên vận động như thế nào để tăng cường sức mạnh của cơ thể mà không gây ra rủi
ro cho trái tim, hiểu rõ về bệnh tim của mình và biết cách đối phó với các khó
khăn trong đời sống hằng ngày để tránh cơn đau tim tái phát.
Kết luận
Dù là Cơn Đau Tim hoặc Đột Quỵ, cả hai bệnh đều là “thậm cấp chí
nguy”, cần được điều trị tại bệnh viện tức thì.
Nhận biết và nhập tâm các dấu hiệu báo động sự xuất hiện của Đột Quỵ
và Cơn Đau Tim là việc cần thiết để cứu vớt sự sống.
Kính chúc mọi sự bình an.
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức
